Bu yazı dizisinin önceki başlıklarında Osmanlı topraklarına kahvenin ilk kez ne zaman geldiğini, kahvehanelerin payitahtta ne zaman açılmaya başladığını konu almıştık. Kahvehaneler ilk açıldıkları zamandan itibaren önemli sayılabilecek bir toplumsal ilgi ile karşılanmış ve bu sebeple de hızla yayılmaya başlamışlardı. İkinci yazıda ise hızla yayılan kahvehanelerin sadece mahalle kahvehaneleri ile sınırlı kalmadığını, zaman içerisinde değişik meslek erbaplarına ve sosyal gruplara yönelik mahsus kahvehanelerin de İstanbul içerisinde hızla açılmaya başladığından bahsetmiştik. Toplum tarafından bu denli sahiplenilen ve insanların uğrak yeri haline gelen kahvehaneler takdir edersiniz ki insanların zamanlarını geçirebileceği sıradan birer mekan olmaktan çok öteye geçmişlerdir.
Kahvehaneler özellikle 19. yüzyıla gelindiğinde iletişimin ve insan ilişkilerinin şekillendiği bir mekan haline geldi. Avrupalı birçok seyyah gezilerini aktardıkları eserlerinde Osmanlı topraklarında kahvehanelerin bolluğu nedeniyle şaşkınlığa düştüklerini not ederler. Kahvehanelerin bu kadar yaygınlaşmasının sosyal yaşantıya olan etkisi de oldukça muazzamdır. Dönemin koşulları da göz önünde bulundurulduğunda içine kapanık bir toplum yapısının kırılması kahvehaneler yoluyla olmuştur. Kahve içmekten ziyade sosyalleşmek, insanlarla bir araya gelmek, eğlenmek için evlerinden çıkmaya başlayan insanlar kahvehanelerde bir araya gelmeye başlamıştır. Mahallelere kıyasla daha heterojen olan kahvehanelerde farklı sosyal ve mesleki gruplardan insanlar bir araya gelmiştir.
19. yüzyılın ikinci yarısından itibaren kıraathane olarak bildiğimiz, kütüphaneli kahveler ortaya çıkmaya başlamıştır. Beyazıt’ta 1864 yılında açılan Sarafin kıraathanesi, Osmanlı’daki ilk kıraathane olma özelliğini taşır. Kıraathanelerin açılması ve yaygınlaşmasıyla birlikte kahveler sadece bir eğlence ve toplanma yeri değil, bir nevi ayaklı gazete görevini de görmeye başlamışlardır. Okuma yazma oranının düşük olduğu bir toplumda, gazetelerin veya kitapların toplanılan kahvehanelerde okuma yazma bilen kişiler tarafından okunmaya başlaması iletişimin ve bilginin yayılmasında da önemli bir rol üstlenmiştir.
Kaynakça
Cengiz Kırlı, İstanbul: Büyük Bir Kahvehane
Cengiz Yıldız, Kahvehanelerin Sosyal Hayattaki Yeri
