Eskimeyen Kitaplar, Kitap Dünyası

Kitab-ı Bahriye – Piri Reis

Tarih Haber / 17.06.2014

Dünya atlası hüviyeti taşıyan 16. yüzyıl başı coğrafya kitabı. O dönemin zihniyeti coğrafyayı şimdikinden daha farklı anlıyordu tabii. Klasik dönem coğrafyası yeryüzü şekillerinin (ova, deniz, dağ vb.) tarafsız ve nesnel bir tasvirinden ibaret değildi. Siyaset, tarih, kültür ve eser sahibinin kişisel deneyimleri de coğrafyaya dahil kabul ediliyordu. Piri Reis’in Kitab-ı Bahriye’si dünyayı denizden görür. Kitap baştan sona deniz ve ırmak kıyıları ile ilgili bilgiler ve harita-şekillerle doludur. Bunlar renkli, üç boyutlu (bugün kültür ve turizm haritalarına benzer) haritalardı. Diyelim İskenderiye şehrinin haritası verilecekse, şehrin görüntüsü minyatür olarak veriliyor, ama Akdeniz ve Nil kıyıları dakik bir ayrıntıcılıkla harita olarak çiziliyordu. Görüntüye ait bu çoğulluk, modernizmin tüm düşünceye hakim olduğu zamanlarda modernite öncesi bir naiflik olarak değerlendiriliyor ve bu tür şeyler bilim öncesi yarı-bilim ve sanat eseri olarak değerlendiriliyordu. Bugünse kendi zihniyet dünyası içinde kavranmaya çalışılıyor. Piri Reis karadan denize değil, denizden karaya giden bir bakış açısına sahiptir ki haritaların çizilme yönleri Osmanlı gemilerinin seyir yönüyle çok ilişkilidir. Piri Reis, adı üstünde bir Osmanlı denizcisiydi. En önemli makamlarından birini işgal ettiği Devlet-i Aliyye’yi denizler hakimi olarak görüyordu. Kitab-ı Bahriye bu hakimiyet iddiasının kendinden emin, zengin içerikli, hatta biraz da şenlikli, prestijli bir ifadesidir. Eserin, daha geniş anlamda Piri Reis’in bir diğer önemli tarafı haritacılığın öncülerinden olmasıdır. Avrupa devletleri coğrafi keşiflerine yeni başlamışken Piri Reis’in meşhur dünya ve Amerika haritası da içinde olmak üzere çok sayıda ayrıntılı haritalar yapması eğitim ve kültürünün seviyesi, aynı zamanda yaşadığı dönemde dünyanın farklı bölgelerinde ortaya çıkan yeni coğrafya bilgilerinden ne dereceye kadar haberdar olduğunu gösteriyor. Osmanlı’nın oryantalistlerin ortaya attığı, bizim de körü körüne inandığımız gibi dünyaya sırtını dönmüş, mağrur, içe kapalı bir Asya veya Ortadoğu imparatorluğu olmadığını en iyi şekilde gösteren işaretlerden biridir Piri Reis’in Kitab-ı Bahriye. Piri Reis ve eseri coğrafya ve haritacılıkta Seydi Ali Reis, Matrakçı Nasuh, Evliya Çelebi, Katip Çelebi gibi önemli Osmanlı dehalarının da selefi konumundadır.

Yeni Haberler